W 2025 roku wejdzie w życie nowy Kodeks Etyki Lekarskiej. Poprzedni kodeks pochodzi z 1991 roku i był zmieniany dwukrotnie od tego czasu. W nowym kodeksie znajdziemy regulacje dostosowane do współczesnego rynku, m.in. zasady stosowania teleporady, sztucznej inteligencji czy zakaz przekierowywania pacjentów z gabinetów prywatnych. Liberalizuje on również możliwość promowania działalności, w tym w mediach społecznościowych, choć z pewnymi ograniczeniami.
Zgodnie z art. 8 ustawy o prawach pacjenta, kodeks ten stanowi wyznacznik standardów postępowania przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Osoby wykonujące zawód medyczny kierują się zasadami etyki zawodowej określonymi przez właściwe samorządy zawodów medycznych.
Z punktu widzenia odpowiedzialności i wyznaczników staranności zawodowej oraz praw pacjenta, również wprowadzono pewne zmiany – te istotne zestawiliśmy w tabeli.
Niektóre zmiany wydają się kosmetyczne, ale jak zwykle „diabeł tkwi w szczegółach”. Te, na które zwróciliśmy uwagę, to:
a) Na plus dla pacjentów:
- Zmiana miękkich sformułowań „może”, „nie powinien” na bardziej definitywne, takie jak „podejmuje się”, „nie wolno”.
- „Opieka nad pacjentem” czy „pacjent” to sformułowania szersze niż „leczenie” czy „chory”.
- „Aktualna” wiedza medyczna jest kategorią węższą niż „współczesna” – wymaga aktualizacji, dokształcania, weryfikacji (SJP PWN – „nieaktualna” oznacza, że „wyszła z użycia”, nawet jeśli pozostaje „współczesna”).
b) Na minus dla pacjentów:
- „Ocena stanu” zamiast dotychczasowego „zbadania” pozwala na ocenę stanu pacjenta bez jego bezpośredniego badania.
- Dopuszczenie ustnej formy świadomej zgody lub sprzeciwu pacjenta na działania diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze w nowym art. 16 – jest to najbardziej problematyczna zmiana w naszej ocenie. Będzie to implikować problemy dowodowe – w istocie dla obu stron.
Jednak należy pamiętać, że w ustawie o prawach pacjenta mamy wymóg pisemnej zgody w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. Przed wyrażeniem zgody pacjent ma prawo do uzyskania informacji – zgodnie z art. 9 ust. 2 UPP – przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstw ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami.
Porównanie wybranych artykułów Kodeksu Etyki Lekarskiej
| Nowy KEL 2024 – wchodzi w życie od 2025 | Obecny KEL – obowiązuje do końca 2024 |
|---|---|
| Art. 4 Dla wypełniania swoich zadań lekarz zachowuje swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem, aktualną wiedzą medyczną. | Art. 4 Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną. |
| Art. 6 1. Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie metod postępowania, które uzna za najskuteczniejsze. Powinien jednak ograniczyć czynności medyczne do rzeczywiście potrzebnych pacjentowi zgodnie z aktualnym stanem wiedzy. 2. Lekarzowi nie wolno posługiwać się metodami niezweryfikowanymi naukowo lub uznanymi przez naukę za szkodliwe bądź bezwartościowe. | Art. 6 Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie metod postępowania, które uzna za najskuteczniejsze. Powinien jednak ograniczyć czynności medyczne do rzeczywiście potrzebnych choremu zgodnie z aktualnym stanem wiedzy. Uwaga: Punkt 2 w nowym KEL znajduje się w obecnym art. 57. |
| Art. 7 W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od sprawowania opieki nad pacjentem, z wyjątkiem przypadków, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby zagrażać życiu lub spowodować znaczne pogorszenie stanu zdrowia pacjenta w krótkim czasie. Nie podejmując albo odstępując od sprawowania opieki nad pacjentem, lekarz wskazuje pacjentowi inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej. | Art. 7 W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia, lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej. |
| Art. 8 Lekarz przeprowadza i dokumentuje postępowanie diagnostyczne, lecznicze lub zapobiegawcze z należytą starannością, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, poświęcając temu niezbędny czas. | Art. 8 Lekarz powinien przeprowadzać wszelkie postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze z należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas. |
| Art. 9 Lekarz podejmuje się opieki nad pacjentem po uprzedniej ocenie jego stanu. Lekarz wybiera taką formę konsultacji (w szczególności wizyta stacjonarna, teleporada), która zapewnia pacjentowi dostępną jakość i ciągłość opieki medycznej. | Art. 9 Lekarz może podejmować leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta. Wyjątki stanowią sytuacje, gdy porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość. |
| Art. 10 1. Lekarz nie powinien wykraczać poza swoje kompetencje zawodowe przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych. 2. Jeżeli zakres tych czynności przewyższa jego kompetencje, wówczas winien się zwrócić do innego, bardziej kompetentnego lekarza. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać zdrowiu lub życiu pacjenta. | Art. 10 1. Lekarz nie powinien wykraczać poza swoje umiejętności zawodowe przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych. 2. Jeżeli zakres tych czynności przewyższa umiejętności lekarza, wówczas winien się zwrócić do bardziej kompetentnego kolegi. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać zdrowiu lub życiu chorego. |
| Art. 12 Lekarz może w postępowaniu diagnostycznym, leczniczym lub zapobiegawczym korzystać z algorytmów sztucznej inteligencji przy spełnieniu następujących warunków: 1) poinformowania pacjenta, że przy stawianiu diagnozy lub w procesie terapeutycznym będzie wykorzystana sztuczna inteligencja; 2) uzyskania świadomej zgody pacjenta na zastosowanie sztucznej inteligencji w procesie diagnostycznym lub terapeutycznym; 3) zastosowania algorytmów sztucznej inteligencji, które są dopuszczone do użytku medycznego i posiadają odpowiednie certyfikaty; 4) ostateczną decyzję diagnostyczną i terapeutyczną zawsze podejmuje lekarz. | Brak regulacji w tym zakresie Obecny art. 12 dotyczy poszanowania praw pacjenta i jest zestawiony z nowym art. 13. |
| Art. 13 1. Lekarz życzliwie i kulturalnie traktuje pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności. 2. Relacje między lekarzem a pacjentem opierają się na ich wzajemnym szacunku i zaufaniu z poszanowaniem prawa pacjenta do wyboru lekarza. | Art. 12 1. Lekarz powinien życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności. 2. Relacje między pacjentem a lekarzem powinny opierać się na ich wzajemnym zaufaniu; dlatego pacjent powinien mieć prawo do wyboru lekarza. |
| Art. 14 1. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia. 2. Lekarz ma obowiązek poinformować pacjenta o korzyściach i ryzyku proponowanych działań diagnostycznych i leczniczych, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego. 3. Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. | Art. 13 1. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia. 2. Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. 3. Lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych oraz spodziewanych korzyściach związanych z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego. |
| Art. 16 1. Lekarzowi wolno wszcząć postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta. 2. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do wyrażenia świadomej zgody, lekarz ma obowiązek uzyskać zgodę osoby upoważnionej lub sądu. 3. W przypadku osoby niepełnoletniej lekarz powinien starać się uzyskać także jej zgodę odpowiednio do jej wieku i dojrzałości. 4. Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze bez zgody pacjenta jest dopuszczalne tylko w szczególnych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. 5. Badanie bez wymaganej zgody pacjenta lekarz może przeprowadzić również na zlecenie organu lub instytucji upoważnionej do tego z mocy prawa, o ile nie stwarza ono nadmiernego ryzyka zdrowotnego dla pacjenta. 6. W razie nieuzyskania zgody na proponowane postępowanie, lekarz ma obowiązek nadal, w miarę możliwości, otaczać pacjenta opieką lekarską w zakresie, na jaki pacjent wyraża zgodę. 7. Po odzyskaniu przez pacjenta zdolności do podejmowania decyzji lekarz musi uzyskać jego świadomą zgodę na dalsze leczenie. 8. Zgoda oraz ewentualny sprzeciw, o których mowa w ust. 1-2, mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie się osób wymienionych w tych przepisach, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez lekarza albo brak takiej woli. | Art. 15 1. Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić jego przedstawiciel ustawowy lub osoba faktycznie opiekująca się pacjentem. 2. W przypadku osoby niepełnoletniej lekarz powinien starać się uzyskać także jej zgodę, o ile jest ona zdolna do świadomego wyrażenia tej zgody. 3. Wszczęcie postępowania diagnostycznego, leczniczego i zapobiegawczego bez zgody pacjenta może być dopuszczone tylko wyjątkowo w szczególnych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. 4. Badanie bez wymaganej zgody pacjenta lekarz może przeprowadzić również na zlecenie organu lub instytucji upoważnionej do tego z mocy prawa, o ile nie stwarza ono nadmiernego ryzyka zdrowotnego dla pacjenta. 5. W razie nieuzyskania zgody na proponowane postępowanie, lekarz powinien nadal, w miarę możliwości, otaczać pacjenta opieką lekarską. |
| Art. 22 W przypadku popełnienia przez lekarza poważnej pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych powikłań w trakcie leczenia, lekarz ma obowiązek poinformować o tym pacjenta oraz podjąć działania dla naprawy ich następstw. | Art. 21 W przypadku popełnienia przez lekarza poważnej pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych powikłań w trakcie leczenia, lekarz powinien poinformować o tym chorego oraz podjąć działania dla naprawy ich następstw. |
| Art. 64 Powinnością każdego lekarza jest stałe uzupełnianie i doskonalenie swojej wiedzy i umiejętności zawodowych. | Art. 56 1. Powinnością każdego lekarza jest stałe uzupełnianie i doskonalenie swojej wiedzy i umiejętności zawodowych, a także przekazywanie ich swoim współpracownikom. 2. Lekarze, w miarę możliwości, winni brać czynny udział w pracach towarzystw lekarskich. |
| Art. 65 1. Lekarzowi nie wolno współdziałać z osobami zajmującymi się leczeniem, a nieposiadającymi do tego uprawnień. 2. Wybierając formę diagnostyki lub terapii, lekarz ma obowiązek kierować się przede wszystkim kryterium skuteczności i bezpieczeństwa pacjenta oraz nie narażać go na nieuzasadnione koszty. 3. Lekarzowi nie wolno rekomendować diagnostyki i leczenia, a także podmiotu leczniczego ze względu na własne korzyści. | Art. 57 1. Lekarzowi nie wolno posługiwać się metodami uznanymi przez naukę za szkodliwe, bezwartościowe lub nieweryfikowanymi naukowo. Nie wolno mu także współdziałać z osobami zajmującymi się leczeniem, a nieposiadającymi do tego uprawnień. 2. Wybierając formę diagnostyki lub terapii, lekarz ma obowiązek kierować się przede wszystkim kryterium skuteczności i bezpieczeństwa chorego oraz nie narażać go na nieuzasadnione koszty. 3. Lekarz nie powinien dokonywać wyboru i rekomendacji ośrodka leczniczego oraz metody diagnostyki ze względu na własne korzyści. |
