Przestrzeganie praw pacjenta jest ustawowym obowiązkiem organów władzy publicznej właściwych w zakresie ochrony zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia, podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, osób wykonujących zawód medyczny oraz innych osób uczestniczących w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.
W 2009 roku weszła w życie ustawa, do dziś obowiązująca – Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 06.11.2008 (t.j. z 02.04.2024), w której po raz pierwszy na poziome jednego aktu powszechnie obowiązującego – ustawy – sformułowano najważniejsze prawa pacjenta. Jakkolwiek tu też znajdujemy odwołania do innych regulacji, w tym kodeksów etyki, jednak stanowi ona podstawę regulacyjną – ułatwiającą oznaczenie zasad funkcjonowania w relacji pacjent – podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych. Co nie znaczy, że przed 2009rokiem nie było żadnych regulacji odnoszących się do praw pacjenta – można je znaleźć w u. o zakładach opieki zdrowotnej z 1991r, u. o zawodach lekarza i lekarza z 1996r. czy u. o zawodach pielęgniarki i położnej z 1996r. – co ma znaczenie dla oceny spraw sprzed wielu lat.
Kluczowe aspekty praw pacjenta obejmują:
- Dotyczą wszystkich osób i instytucji zaangażowanych w świadczenie usług zdrowotnych oraz praktykujących zawody medyczne.
- Możliwość ograniczenia korzystania z tych praw wyłącznie w sytuacji zagrożenia epidemicznego lub ze względów bezpieczeństwa zdrowotnego innych pacjentów.
- Możliwość ubiegania się o kompensatę za ich naruszenie, nawet jeśli pacjent nie poniósł bezpośredniej szkody osobistej (za sam fakt naruszenia praw pacjenta).
Katalog praw pacjenta:
- prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej (art. 6)
- prawo do żądania by lekarz zasięgnął opinii innego lekarza lub pielęgniarki lub konsylium (art. 6 ust. 3)
- prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia (art. 7 ust. 1)
- prawo do uzyskania świadczeń zdrowotnych związanych z porodem (art. 7 ust. 2)
- prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych ze starannością zawodową (art. 8)
- z należytą starannością przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych
- przez osoby wykonujące zawód medyczny zgodnie z zasadami etyki zawodowej
- przez osoby posiadające określone kwalifikacje w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny (art. 2 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej)
- w warunkach odpowiadających określonym w odrębnych przepisach wymaganiom fachowym i sanitarnym
- prawo do informacji o (art. 9)
- stanie zdrowia, rozpoznaniu
- proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych
- dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania
- wynikach leczenia i rokowaniu
- o zamiarze odstąpienia przez lekarza od leczenia pacjenta i wskazania przez tego lekarza możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych
- o prawach pacjenta
- Prawo do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych (art. 12a)
- prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny (art. 13-14), w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego
- prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych (art. 15-19)
- prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta (art. 20-22), w tym
- do poszanowania intymności i godności w szczególności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych, w tym uzyskanie zgody na obecność innych osób nie udzielających świadczeń (np. studentów),
- do umierania w spokoju i godności
- do leczenia bólu
- do obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń
- prawo do dokumentacji medycznej (art. 23-30), dotyczącej stanu zdrowia oraz udzielonych świadczeń
- prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza (art. 31 -32) jeśli mają wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa.
- prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 33-35), w tym kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami, jak i możliwości odmowy takiego kontaktu oraz prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, a w przypadku małoletnich lub osób ze znaczną niepełnosprawnością prawo do pobytu wraz z nim przedstawiciela ustawowego albo opiekuna faktycznego .
- prawo do opieki duszpasterskiej (art. 36-38), z zachowaniem wolności sumienia i wyznania
- prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie (art. 39)
