Pacjent kontra personel medyczny, czyli odpowiedzialność pracowników szpitala w przypadku naruszenia praw pacjenta – według Rp.pl
Jak już wcześniej wspomniano, pacjent, który doznał szkody w postaci naruszenia praw pacjenta i/lub zaistnienia błędu medycznego, w następstwie działania lub zaniechania odpowiednich działań przez personel medyczny, ma możliwość skorzystać z pomocy, kolejno:
Rzecznika Praw Pacjenta – w przypadku, jeśli pacjent poweźmie podejrzenie o możliwości naruszenia jego praw jako pacjenta, zgłasza wniosek do Rzecznika o wszczęcie postępowania wyjaśniającego;
Postępowania karnego – jeśli pacjent uprawdopodobni, że w jego przypadku doszło do popełnienia przestępstwa, spowoduje wszczęcie postępowania przygotowawczego przez Prokuratora, celem ustalenia zaistnienia popełnienia przestępstwa oraz sprawcy popełnionego czynu niedozwolonego;
Postępowania w przedmiocie odpowiedzialności lekarza – jeśli pacjent niezadowolony z przebiegu leczenia zgłosi swoje zarzuty do izby lekarskiej, która działając poprzez rzecznika odpowiedzialności zawodowej, podejmie czynności sprawdzające, czy doszło do działania sprzecznego z obowiązującymi przepisami prawa lub etyką zawodową.
„Rzeczpospolita” wskazała, że poza powyższymi, pacjent może dochodzić roszczeń cywilnoprawnych na drodze postępowania sądowego (postępowanie cywilne), ale również wziąć udział w mediacji lub negocjacjach celem uzyskania należnego zadośćuczynienia i/lub odszkodowania.
Odpowiedzialność personelu medycznego na gruncie prawa cywilnego
W prawie cywilnym występują dwa rodzaje odpowiedzialności cywilnej, a mianowicie:
Odpowiedzialność deliktowa, która powstaje w momencie popełnienia czynu niedozwolonego przez personel medyczny, podczas udzielania świadczeń zdrowotnych. Warunkiem jest tutaj wystąpienie zdarzenia, które jako czyn niedozwolony powoduje szkodę, która jest normalnym następstwem zaistniałego zdarzenia. Podsumowując zatem, niezbędne jest zaistnienie szkody po stronie pacjenta, wystąpienie czynu niedozwolonego spowodowanego w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych przez pracowników szpitala oraz adekwatny związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy czynem niedozwolonym a szkodą, która jest zwykłym następstwem czynu niedozwolonego.
Odpowiedzialność kontraktowa, występuje w momencie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Jeśli podczas wykonywania wcześniej zawartej umowy – dla przykładu zawartej pomiędzy lekarzem a pacjentem, dojdzie do powstania szkody, czy to w postaci uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci pacjenta, wówczas występuje odpowiedzialność kontraktowa. Podsumowując, jej zaistnienie warunkowane jest poprzez wystąpienie kolejno: niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które to skutkuje powstaniem szkody; wystąpienie adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy niewykonaniem/nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą.
Przesłanki do wniesienia powództwa na drogę postępowania cywilnego
Jak wymienia Rp.pl, przesłanki do wszczęcia postępowania przez osobę posiadającą status pacjenta (lub jego najbliższych), to przede wszystkim uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, wystąpienie zakażenia bakteryjnego lub wirusowego oraz śmierć pacjenta – wszystkie w następstwie udzielenia świadczeń zdrowotnych w placówce medycznej.
W przypadku uszkodzenia ciała, mowa tutaj o fizycznym uszkodzeniu tkanki, czyli naruszeniu integralności tkanki łącznej organizmu, dla przykładu – usunięcie lewej zdrowej piersi u pacjentki, zamiast planowo przewidzianej prawej. Rozstrojem zdrowia określimy takie działanie na organizm ludzki, które pociąga za sobą zakłócenie jego funkcji, tu dla przykładu – wystąpienie choroby psychicznej u pacjenta, zakłócenie prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, oddechowego czy pokarmowego. Zakażenie – proces narażenia organizmu na patogeny, takie jak bakterie, wirusy i grzyby, czyli dla przykładu – zakażenie pacjenta szpitalnym (lekoopornym) szczepem bakterii Gronkowca złocistego MRSA.
Jaką formę naprawienia szkody pacjent powinien wybrać na podstawie przepisów kodeksu cywilnego?
Do najpopularniejszej formy rekompensaty finansowej na etapie postępowania cywilnego zaliczyć można zarówno zadośćuczynienie (za wystąpienie błędu medycznego i/lub naruszenie praw pacjenta), jak i odszkodowanie. Przy czym sprostowania wymaga, iż każdorazowo błąd medyczny będzie stanowił także naruszenie praw pacjenta, ale szkoda wynikła z naruszenia praw pacjenta nie będzie jednak równoznaczna z wystąpieniem błędu medycznego.
Zadośćuczynienie zasądzane na podstawie art. 445 k.c., pełni jednorazową rekompensatę pieniężną za doznaną krzywdę, ból i cierpienie. Jego nadrzędną funkcją jest rekompensata bólu i „wycierpianej krzywdy” oraz cierpienie psychiczne, które należy ujmować jako szkoda niematerialna. Przyjęto, że zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, związane z cierpieniem psychicznym spowodowanym przez błąd medyczny, mogą być uznane za wywołanie rozstroju zdrowia i uzasadniać przyznanie zadośćuczynienia za doznaną z tego powodu krzywdę. Miarkując wysokość zadośćuczynienia pieniężnego, Sąd bierze pod uwagę rozmiar krzywdy doznanej przez pacjenta, czas trwania cierpień, ujemne skutki zdrowotne na przyszłość. Ze względu na jednorazowy charakter tego świadczenia, zadośćuczynienie nie może być symboliczne i musi stanowić odczuwalną ekonomicznie wartość dla poszkodowanego.
Odszkodowanie na podstawie art. 444 § 1 k.c. ma charakter rekompensaty pieniężnej i ma na celu naprawienie szkody materialnej i może obejmować zwrot kosztów leczenia, utraty dochodu, zwrotu kosztów rehabilitacji czy opieki sprawowanej nad poszkodowanym przez osoby trzecie oraz zwrot kosztów dojazdów do placówek medycznych. Polega ono zazwyczaj na pokryciu rzeczywistych strat finansowych w następstwie doznanej szkody i ma na celu przywrócenie stanu sprzed powstania szkody.
Ponieważ w przypadku szkód powstałych na osobie mającej status pacjenta, naprawienie szkody poprzez przywrócenie do stanu poprzedniego jest zadaniem niemalże niemożliwym do spełnienia, z uwagi na często nieodwracalne skutki inwazyjnych metod leczniczych, tj. usunięcie organu. Naprawienie szkody najczęściej następuje poprzez zasądzenie odpowiedniej rekompensaty pieniężnej jako zadośćuczynienie pieniężne. W przypadku doznanej przez pacjenta szkody materialnej, zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej jest o wiele łatwiejsze, bowiem bierze się pod uwagę wartość wydatków rzeczywiście poniesionych. Pacjent zatem otrzymuje w formie odszkodowania zwrot kosztów, które autentycznie poniósł w następstwie doznanej szkody.
Ponadto, pacjent może domagać się na podstawie art. 444 k.c. od zobowiązanego do naprawienia szkody wyłożenia z góry sumy pieniężnej, potrzebnej na koszty leczenia, a jeśli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Do tych kosztów, będących następstwem powstałej szkody można zaliczyć m.in.: koszty związane z leczeniem, opieką pielęgniarską, koniecznością przekwalifikowania do nowego zawodu, koszty związane z zakupem pojazdu dostosowanego do potrzeb osoby niepełnosprawnej, koszty dostosowania mieszkania do egzystencji osoby niepełnosprawnej. Poszkodowany na podstawie powyższego przepisu może dochodzić odszkodowania za szkodę przyszłą w postaci spodziewanych kosztów, które nie zostały poniesione do chwili wydania wyroku.
Zasądzenia renty na podstawie art. 444 § 2 k.c., jeśli utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej (nie może wykonywać już poprzedniej pracy zarobkowej i wymaga przekwalifikowania do innego zawodu bądź całkowicie nie jest zdolny do podjęcia jakiejkolwiek pracy) albo jeśli zwiększyły się jego potrzeby (na skutek błędu medycznego niezbędna jest rehabilitacja, stosowanie drogich leków, odbywanie odpłatnie wizyt lekarskich, pokrywanie kosztownych dojazdów do ośrodków rehabilitacyjnych) lub zmniejszyły się jego widoki powodzenia na przyszłość (pacjent wykazywał nieprzeciętne zdolności w świecie sportu, zdobywał liczne nagrody, miał szansę na dalszy rozwój, ale szkoda zniweczyła jego przyszłe plany i możliwości). W przypadku zwiększonych potrzeb nie ma wymogu wykazania, że poszkodowany faktycznie te koszty ponosi, gdyż wystarczy samo istnienie zwiększonych potrzeb, które niekoniecznie mogą być pokryte z powodu braku stosownych środków finansowych.
Ustawodawca przewidział dodatkowo zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dobra osobistego na podstawie art. 448 k.c., które to zasądza się w przypadku zawinionego naruszenia praw pacjenta, gwarantowanych na podstawie art. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tj. prawa do dostępu do dokumentacji medycznej, do ochrony danych osobowych, do uzyskania świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością, prawa do uzyskania informacji na temat stanu zdrowia, prawa do poszanowania godności itd.
Przewidziano jednocześnie zadośćuczynienie dla najbliższych członków rodziny poszkodowanego na podstawie art. 446 § 2 k.c., które to umożliwia członkom rodziny dochodzenie rekompensaty za naruszenie więzi rodzinnej. Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy z powodu ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, występuje niemożność kontynuowania lub nawiązania więzi rodzinnej pomiędzy pacjentem a jego rodziną. Przykładem może być tutaj przeprowadzenie w sposób nieprawidłowy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w placówce medycznej wobec pacjenta, co w konsekwencji powoduje uniemożliwienie nawiązania kontaktu przez pacjenta ze światem zewnętrznym. Ponieważ taki stan rzeczy nierzadko ma negatywny wpływ na dobrostan psychiczny i emocjonalny członków rodziny poszkodowanego, mają oni możliwość i jednocześnie obowiązek (ciężar dowodu spoczywa na bliskich poszkodowanego) wykazania, iż relacje rodzinne uległy pogorszeniu lub zerwaniu na skutek doznanej szkody.
Odpowiednie sformułowanie żądania wobec podmiotu zobowiązanego do naprawy szkody, kluczem do sukcesu
Aby dochodzić skutecznie wyżej wymienionych roszczeń, pacjent powinien określić przede wszystkim skutki błędnego w jego ocenie postępowania personelu medycznego, na skutek czego doznał rozstroju zdrowia, uszkodzenia ciała lub zakażenia; opisać możliwie dokładnie postępowanie personelu placówki medycznej, które zdaniem pacjenta przyczyniło się do powstania szkody; określić czasookres wystąpienia zdarzenia szkodowego (czas, w którym podejmowano, przykładowo działania diagnostyczno-terapeutyczne wobec pacjenta); czas, w którym pacjent dowiedział się o zaistnieniu szkody (np. kiedy przeprowadzono wobec niego czynności niezgodne z aktualną wiedzą medyczną); wskazać prawdopodobieństwo istnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy czynnościami personelu medycznego a wyrządzoną pacjentowi szkodą.
Ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za doznaną przez pacjenta szkodę
W przypadku ustalenia podmiotu odpowiedzialnego za szkodę, należy ustalić, kto ponosi odpowiedzialność za nienależyte udzielenie świadczeń zdrowotnych: lekarz, szpital czy ubezpieczyciel szpitala. Pacjent w ostateczności może pozwać wszystkie wskazane podmioty, jeśli nie ma pewności, kto de facto jest odpowiedzialny za doznaną przez niego szkodę. Nie mniejsze znaczenie ma również ustalenie, jaki stosunek cywilnoprawny łączy lekarza z podmiotem leczniczym, w którym udzielano świadczeń.
Jeśli lekarz jest zatrudniony na umowę o pracę, to wówczas ma status pracownika i nie poniesie odpowiedzialności cywilnej, bowiem to podmiot leczniczy jako pracodawca poniesie odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych.
W sytuacji, gdy lekarz wykonuje swoje obowiązki na podstawie umowy zlecenia czy kontraktu, wówczas będzie ponosił odpowiedzialność solidarną ze szpitalem. Podmiot leczniczy jest odpowiedzialny za swoich podwykonawców (tu lekarza), którzy udzielają świadczeń zdrowotnych na podstawie umów cywilnoprawnych.
W przypadku, gdy lekarz prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, wykonuje tą działalność w imieniu własnym i na własny rachunek, dlatego też ponosi samodzielnie odpowiedzialność. Prowadząc prywatny gabinet w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej, lekarz zawiera z pacjentem umowę o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące umowy zlecenia, zawarte w ustawie Kodeks cywilny.
„Rzeczpospolita” zwraca również uwagę na istotę ciężaru dowodu, który spoczywa na pacjencie występującym z powództwem. Oznacza to, że w procesie kontradyktoryjnym, to pacjent musi udowodnić podstawy swojego roszczenia, winę lekarza lub podmiotu leczniczego. Strona pozwana ma za zadanie wykazać, że udzielenie świadczeń zdrowotnych było zgodne sztuką oraz zasadami wiedzy medycznej.
Termin przedawnienia roszczeń
Przedawnienie roszczeń stanowi instytucję prawa cywilnego, która normuje okres, w którym pacjent może skutecznie dochodzić roszczeń (od podmiotu leczniczego, ubezpieczyciela podmiotu leczniczego bądź lekarza) z powodu doznanej szkody na skutek błędu medycznego. Przedawnienie obejmuje swoim zakresem zarówno roszczenia majątkowe (odszkodowanie, renty) oraz niemajątkowe (zadośćuczynienie pieniężne). Pacjent w przypadku procesu w postępowaniu cywilnym ma co do zasady trzy lata od momentu, kiedy dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Trzyletni termin obowiązuje, jeśli poszkodowany dochodzi roszczeń przed zakładem ubezpieczeń, w którym ubezpieczony był szpital lub lekarz. Termin przedawnienia ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie może być ani skrócony, ani też przedłużony przez czynność prawną. Podsumowując, co do zasady, roszczenia pacjenta na skutek wystąpienia błędu medycznego, ulegnie z upływem lat trzech od momentu, w którym pacjent dowiedział się o wystąpieniu szkody i osobie odpowiedzialnej za jej wystąpienie, np. pacjent dowiedział się, że miesiąc temu w szpitalu, w którym nie przestrzegano odpowiedniego reżimu sanitarnego w trakcie zabiegu chirurgicznego, doznał zakażenia groźnym, lekoopornym szczepem bakterii szpitalnej – wskazuje Rp.pl.
